De Republiek der Verdeelde Nederlanden
De verkiezingsuitslag vanuit de steden bekeken
De analyses over wat er op 22 november 2023 bij de kamerverkiezingen gebeurd is buitelen over elkaar heen. We doen in dit artikel ook een duit in het zakje en gebruiken daarvoor het perspectief dat we in ons werk vaak benutten, dat van de ‘stadsstudies’. We werken vaak vanuit een typologie van steden: kennissteden, landsteden, ‘new towns’, samengestelde steden, enzovoort. Laten we kijken of er verbanden te ontdekken zijn.
Nu al vast de belangrijkste conclusie: het politieke klimaat – en daarmee ook het investerings- en ondernemingsklimaat – is in de Nederlandse steden behoorlijk op drift. Slechts een handvol steden heeft tot op heden electorale stabiliteit kunnen bewaren. We kunnen verwachten dat die handvol de gebleken stabiliteit gaat uitbouwen tot een vestigingsfactor voor investeerders. Stabiele en investeringsvriendelijke eilanden in een zee van onrust.
Maar eerste een overzicht: hoe is de monsterzege van extreemrechts over de 53 grootste gemeenten van Nederland verdeeld? Het landelijk gemiddelde van extreemrechts is 27%. We zetten de score van een aantal steden of gemeenten naast het aantal hoogopgeleiden per gemeente. Dat doen we omdat Nederland de laatste dertig jaar een ‘meritocratie’ geworden is: een land waar posities samenhangen met competenties en diploma’s. Een statistische samenhang tussen opleidingsniveau en stemgedrag zegt natuurlijk niets over individuele afwegingen. Gelukkig niet. Maar statistische samenhangen zijn voor beleidsmakers wel aanknopingspunten om over hun werk na te denken.
De 15 steden of gemeenten met de hoogste score voor extreemrechts (PVV, FvD, JA21, BvNL) in de drie rechter kolommen en de 15 steden met de laagste score in de drie linkerkolommen.
Deze tabel is een uittreksel uit een matrix die we op basis van de eerste uitslagen hebben opgesteld. We delen een serie bevindingen met u die voor een deel herleidbaar zijn tot dit uittreksel, voor een ander deel tot de ‘moedermatrix’. U kunt de gehele matrix bij Blaauwberg opvragen.
Eerst twee bevindingen in een oogopslag:
- Er is een sterk, statistisch lineair verband tussen opleidingsniveau en stemgedrag: hoe meer hoogopgeleiden, hoe minder extreemrechts. De uitzonderingen in deze cijferopstelling zijn Den Bosch (niet in deze tabel) en Sittard-Geleen. Daar is veel meer extreemrechts gestemd dan je op basis van het flinke aantal hoogopgeleiden zou verwachten
- Tegelijkertijd kun je niet zeggen dat extreemrechts alleen in lager geschoolde ecosystemen voorkomt. Gouda en Arnhem, bijvoorbeeld, hebben de laatste jaren flinke sprongen gemaakt in het opleidingsniveau van hun beroepsbevolking, maar de score voor extreemrechts beweegt zich niet heel ver van het landelijk gemiddelde.
Je zou haast zeggen: een hoogopgeleide bevolking is een noodzakelijke maar nog niet afdoende voorwaarde tegen de opmars van extremen.
- De tegenhanger van extreemrechts was bij deze verkiezingen het linksliberale blok van D66, PvdA/Groenlinks, de PvdD en Volt. Bij de statenverkiezingen van maart 2023 was dit blok in vier steden op weg naar een tweederde meerderheid: Utrecht, Amsterdam, Nijmegen en Leiden. Linksliberaal is wat teruggevallen, wellicht mede door een grotere opkomst. Maar in alle vier steden scoort dit blok nog ruimschoots boven de 50%
- Extreemrechts heeft in deze vier steden slechts beperkt vorderingen gemaakt (enkele procenten) en dat geldt ook voor de twee nieuwkomers BBB en NSC
- Je kunt eigenlijk zeggen dat Utrecht en Amsterdam en direct daarna Leiden en Nijmegen de stabielste steden van het land zijn. Ze zijn immuun voor grote electorale schommelingen en hebben een berekenbaar politiek klimaat
- In de volgploeg van hoge scores voor linksliberaal en beperkte vorderingen voor extreemrechts treffen we Delft, Groningen en Hilversum aan. Van steden als Arnhem, Rotterdam en Den Haag is het de komende electoraat rondes nog afwachten of ze erin slagen om een constructieve meerderheid in het electoraat te mobiliseren. Voor Enschede en Maastricht – toch universiteitssteden – is die stabiliteit uit beeld aan het raken
Als we extreemrechts en de twee nieuwskomers BBB en NSC bij elkaar optellen, komen we in sommige steden op een electoraat van omstreeks 60% waarvan we eigenlijk niet weten hoe het zich gaat opstellen bij investeringen en innovaties.
We beleven heftige tijden, met een electoraat dat fel reageert op gebeurtenissen van buiten. Politieke stabiliteit wordt in dat klimaat een waarde op zich. Je kunt bij grote ingrepen niet zonder een ‘support system’: een bevolking en een civil society die weliswaar kritisch zijn, maar wel snappen dat de stad verder moet. Overheden, ondernemers en investeerders willen en moeten plannen maken voor de lange termijn: woningbouw, energie, infrastructuur, onderwijs. Investeerders willen niet om de zoveel maanden weer met een compleet nieuw opinieklimaat te maken krijgen. De factor ‘stabiliteit’ gaat de net genoemde steden een bonus bezorgen als het gaat om investeringen en innovaties. Ze hadden al een leidende positie, die is door de verkiezingsuitslag verder versterkt.
Nog twee verdere verbijzonderingen:
- Er zit veel electoraal zwerfgedrag in het ecosysteem van de oude industriesteden als Heerlen, Schiedam, Vlaardingen en Zaanstad. Steden met een groots verleden, die hun identiteit verloren hebben. Ook Amsterdam, Leiden en Groningen hebben een moeilijke sociale geschiedenis, maar hebben zich kunnen transformeren tot stabiele trekpaarden van de kenniseconomie. Kunnen de andere industriesteden daar iets van leren? Of zit de electorale instabiliteit nu die transformatie in de weg? De kennissteden hebben – bijvoorbeeld – hun succes voor een groot deel te danken aan buitenlands talent. Wat als je als stad valt voor een anti-migratie agenda? Is dat schieten in de eigen voet?
- Er zitten bij de steden met hoge scores voor extreemrechts nogal wat ‘new towns’, zoals Zoetermeer, Alphen, Purmerend, Spijkenisse (gemeente Nissewaard), Lelystad). Die steden zijn gebouwd in de jaren 1970 en 1980 om de grote babyboomgeneratie te huisvesten. Die generatie vergrijst en lijkt nu van hun woonplaatsen electorale forten te maken: de buitenwereld met z’n internationals, jongeren en innovaties buiten houden. En dat op het moment dat ze groot onderhoud nodig hebben, over herontwikkeling moeten nadenken, nieuwe bewoners moeten aantrekken. Weer: schieten ze zich in eigen voet?
Het landschap als geheel begint te lijken op dat in de Verenigde Staten. Het achterblijfsentiment zit daar in de suburbs (onze ‘new towns’) en in de ‘rust belt’ (onze oude industriesteden). Dat zijn twee milieus die de hele 20ste eeuw gedragen hebben en zeer populair waren. Maar ook in die 20ste eeuw zijn blijven steken. De plaats waar de welvaartschepping plaatsvindt, waar het nieuwe wonen uitgevonden werd, waar je je toekomst kon maken – dat is allemaal naar elders gegaan. Het sentiment van de verbaasde achterblijvers vertaalt zich in electorale onrust.
Stabiele en instabiele steden: de lokaal grootste partij in de laatste zeven nationale verkiezingen. Eigen productie, naar voorbeeld van de Volkskrant.
Tenslotte de andere vraag die de media bezig houdt: hoe ernstig is het allemaal? Is de destabilisering een episode waar we doorheen moeten? Gaan grondwet, andere partijen, rechters en andere instituties de boel normaliseren of staan we aan de vooravond van iets echt destructiefs? We horen een koor van stemmen.
We voegen een geluid toe aan het koor. Het is afkomstig van Francis Fukuyama. Deze Amerikaan schreef in 1992 het boek ‘’The End of History and the Last Man’. Hij verwoorde daarin het optimisme uit die jaren: het communisme was verslagen, de liberale democratie had gewonnen en was na een gevecht van twee eeuwen nu de dominante en definitieve bestuursvorm op onze planeet. Daarom: het einde van de geschiedenis.
Het optimisme van Fukuyama werd natuurkijk gelogenstraft. Hij had 11 september 2001 en de golf van terrorisme niet voorzien. De terugkeer van Rusland als agressieve macht. De autoritaire greep van China op het grootste land ter wereld. Zoveel niet. Toch maakte hij aan het eind van zijn boek wel een voorbehoud:
“Stel nou dat de hele wereld straks is afgevuld met liberale democratieën, zodat er geen noemenswaardige tirannie of onderdrukking meer is om tegen te vechten. De ervaring leert dat als mensen niet kunnen vechten voor en goede zaak omdat die goede zaak door vorige generaties al gerealiseerd is, ze zullen gaan vechten tegen die goede zaak. Ze gaan vechten om het gevecht zelf. Ze gaan, met andere woorden, vechten uit verveling, omdat ze zich geen wereld kunnen voorstellen zonder gevecht. En als het grootste deel van de wereld bestaat uit vredelievende en welvarende liberale democratie, dan zullen ze gaan vechten tegen die vrede, die welvaart en die democratie” (eigen vertaling).
Fukuyama’s laatste voorspelling is geen prettig vooruitzicht. Als het klopt, is wat we op 22 november zagen geen verhaal van ‘reële zorgen’, van achterstand, van ‘de mensen die het zat zijn’ of van andere dingen die je met woorden kunt beschrijven. Het is een uiting van de minder fraaie kant van de menselijke natuur: verveling en agressie.
Gerelateerde artikelen
Het verschil tussen aso en adel
Het verschil tussen aso en adel - het verbindend vermogen van een lokale elite Journalist Gertjan van Schoonhoven had een ‘long read’ over Wassenaar in het zomernummer van EW (voorheen Elsevier). Hij citeerde [...]
Europese verkiezingen: stabiele steden, onrustig ommeland
Europese verkiezingen: stabiele steden, onrustig ommeland Tussen al het nieuws over de kabinetsformatie door is het enkele dagen even over de Europese verkiezingen gegaan. Ondertussen is de berichtgeving hierover alweer stilletjes naar de [...]
Waar zijn alle meisjes heen?
Waar zijn alle meisjes heen?: Mannen- en vrouwensteden na de verkiezingen Door Aart van Bochove In India is de opmars van vrouwen goed te zien. Ze gaan massaal de straat op om [...]
De verkiezingscampagne, een vrolijke tijd
De verkiezingscampagne, een vrolijke tijd Persoonlijk heb ik de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen ervaren als een vrolijke tijd. Dat heeft alles te maken met mijn eigen politieke geschiedenis. Ik ben al [...]
Leidse verkiezingsweetjes
Leidse verkiezingsweetjes Elders geven we een analytisch commentaar bij de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen, vanuit stedelijke perspectief. In dit korte artikel sommen we enkele bevindingen op over onze stad van vestiging, Leiden. [...]
De Republiek der Verdeelde Nederlanden
De Republiek der Verdeelde Nederlanden De verkiezingsuitslag vanuit de steden bekeken De analyses over wat er op 22 november 2023 bij de kamerverkiezingen gebeurd is buitelen over elkaar heen. We doen in [...]
Meer artikelen
Mevrouw Kuiper stemt tot nadenken
Mevrouw Kuiper stemt tot nadenken Mijn moeder bracht haar laatste jaren door in een zorgcentrum. Zo’n klassiek bejaardenoord: een op z’n kant gezette sigarendoos, kleine studio’s aan lange gangen, een recreatiezaal als [...]
Het verschil tussen aso en adel
Het verschil tussen aso en adel - het verbindend vermogen van een lokale elite Journalist Gertjan van Schoonhoven had een ‘long read’ over Wassenaar in het zomernummer van EW (voorheen Elsevier). Hij citeerde [...]
Column Ondernemersfonds #4: Participatie
Column Ondernemersfonds #4: Participatie en de kunst van het loslaten Het Ondernemersfonds. Het concept is aan onze tekentafel ontstaan. We hebben tientallen fondsen in de startfase mogen begeleiden. En we staan vele [...]
Hoe Blaauwberg de internationale studenten redde
Hoe Blaauwberg de internationale studenten redde Ik doe al jaren vrijwilligerswerk voor de Orientation Week Leiden (OWL), de introductieweek van de universiteit Leiden voor internationale studenten. Sinds ik niet meer studeer, heb [...]
Lerende netwerken 1: De Basics
Lerende netwerken - een bijzondere vorm van samenwerking | Deel 1: de basics Breng mensen samen, deel ervaringen, en leer samen! Het werken in lerende netwerken is een beproefde methode voor competentieontwikkeling [...]
Colomn Ondernemersfonds #3: betekenis van draagvlak
Column Ondernemersfonds #3: Betekenis van draagvlak Het Ondernemersfonds. Het concept is aan onze tekentafel ontstaan. We hebben tientallen fondsen in de startfase mogen begeleiden. En we staan vele bestaande fondsen bij in ambities [...]
Neem contact op
Neem contact met ons op via bijgaande contactgegevens. Wij komen spoedig met een reactie.
Inschrijven voor onze nieuwsbrief:
- 071-524 7500
- 06- 1217 2126 (Rob)
Vestwal 2-4 , 2312 NP Leiden