De term 'frozen towns' is ontleend aan Groot-Brittannië waar villages en hamlets dreigen te bevriezen in de tijd. Dorpen waar het op zich nog goed gaat, maar waar de dynamiek langzaam wegsijpelt. Het surplus aan stedelijke dynamiek op gecontroleerde wijze naar binnenhalen is één van de opgaven voor frozen towns.

Door hechte samenwerking hebben diverse dorpen rondom de steden de heftigste effecten van vergrijzing en krimp weten te voorkomen. Maar de toegang tot de dorpen voor nieuwe generaties bewoners is beperkt. Kunnen de dorpen zichzelf van het slot halen, met behoud van haar groene waarden?

De voorsteden zijn groot geworden tijdens de 'stedelijke crisis', met de instroom van middenklasse gezinnen. Nu is de situatie anders. De motorische kracht van de steden druppelt slechts gedeeltelijk door over de stadsgrenzen. De voorsteden zullen op zoek moeten naar nieuwe en extra's functies binnen het stedelijk systeem.

In onze ruimtelijke planning is het concept van de functiescheiding zeer sterk verwerkt. Wonen doet men in woonwijken. En werken op de bedrijventerreinen en kantoorparken. Zo zijn in de periferie van de steden een serie 'economische satellieten' gepland en ontwikkeld. Een kleine gemeenschap met daaromheen een fors werkterrein.

Op rijafstand van de 'oude steden' bevinden zich een aantal geplande steden met aandacht voor wooncomfort, ruimte, groen, zichtlijnen en voorzieningen onder handbereik. Deze 'new towns' zijn nu aan het vergrijzen en het werk verplaatst zich naar de steden. Zijn er opvolgers voor de vergrijzende populatie?

Het is een veelbesproken onderwerp, het contrast tussen stad en platteland. Maar die scherpe tegenstelling ontneemt het zicht op de tussenvorm van 'verstedelijkte dorpen'. Deze 'suburbia' staan voor de lastige vraagstelling: hoe binden we de mensen aan de plek waar ze wonen? Hoe zorgen we ervoor dat we meer zijn dan alleen een verre buitenwijk van de stad?

Tussen de steden treffen we een reeks ruim opgezette, groene buitenplaatsen aan. Deze satelliet tuinsteden hebben zich ontwikkeld tot geliefde vestigingsplek van hoogopgeleide, welgestelde bevolkingsgroepen. Een prachtig woonklimaat is echter niet meer voldoende om jonge mensen te binden. Willen de tuinsteden zich openstellen voor nieuw elan, of verkiezen ze het isolement?

Historisch gegroeide steden met een tot 1980 redelijk complete functionaliteit. In afgelopen decennia steeds hebben deze 'stadjes' steeds meer functies moeten overlaten aan de grote steden. Ze hebben echter een bonus die ze kunnen verzilveren: een onderscheidend woon-werkmilieu.

Wie Eindhoven zegt, zegt Philips. Spreek over de IJmond en we denken aan de Hoogovens. En zo zijn er meer steden, dorpen en regio's waar één economisch complex zo dominant is dat de lokale identiteit er deels mee samenvalt. Zo lang het goed gaat met het dominante complex floreert de omgeving. Maar die afhankelijkheid is risicovol. De opgave is om meer diversiteit toe te voegen, nieuwe bedrijvigheid toe te voegen, te werken aan clustervorming met start-ups en spinoffs, kennisinstellingen er bij te betrekken.

Een belangrijk deel van niet-stedelijk Nederland bereidt zich voor op vergrijzing en krimp. Een aantal steden aan de rand van het land hebben de transitie van bevolkingsgroei naar krimp al deels doorstaan. Daar weten ze: het is een proces van vallen en opstaan. Maar met gecontroleerde sloop, slimme streekmarketing en stevig appèl op creatieve ‘vrijbuiters’ kan je ver komen.

Een aantal traditionele dorpen - veel vissersdorpen - hebben zich lange tijd verweerd tegen al te veel externe invloeden. De opening naar de omgeving is onvermijdelijk steeds meer op gang gekomen. Dat heeft zekere begeleiding nodig, met een sleutelrol voor onderwijs en zorg.