Een aantal traditionele dorpen – veel vissersdorpen – hebben zich lange tijd verweerd tegen al te veel externe invloeden. De opening naar de omgeving is onvermijdelijk steeds meer op gang gekomen. Dat heeft zekere begeleiding nodig, met een sleutelrol voor onderwijs en zorg.

Kenmerken

• Historische dorpen met een grote sociale samenhang en naar binnen gekeerde cultuur. Veel vissersdorpen, gereformeerde gemeenschappen en oud-smokkelaarsdorpen. Bewoners hebben een sterke verbinding met hun dorp en de gemeenschap. Het dorp heeft de bewoners ook veel te bieden: een hecht collectief, sterk kader voor identiteitsvorming, levendig verenigingsleven, een eigen geschiedenis, gevoel van lokale trots.

• Die sociale samenhang komt met een prijs. De sociale controle en de druk van het collectief is hoog. Met ‘ventielgedrag’ bij vooral jongeren als resultaat: hoog drugsgebruik, overmatige alcoholinname en vechtpartijen. Het gebruik van sociale regelingen is laag, mede door het beperkte institutioneel vertrouwen. Nadeel is dat instanties niet makkelijk achter de voordeur komen en als ze moeten ingrijpen de problematiek zeer hoog is c.q. bijna onoplosbaar lijkt. Ook wel de metafoor van de ‘veenbrand’: niet goed te zien maar aan het oppervlak kan de brand flink doorwoekeren, zeer moeilijk toegang toe te krijgen en lastig te blussen.

• Groot werkethos en hoge verdienvermogens. Hoge arbeidsparticipatie onder zowel mannen als vrouwen, lage werkloosheid en minimaal gebruik bijstand en uitvalregelingen. Beperkte arbeidspendel, sterke binding met eigen bedrijfsleven. Maar dat laatste staat op veel plekken onder druk door wegvallen bedrijvigheid onder hoge economische competitie en aangescherpte wettelijke eisen (visserij).

• Risicofactor is het lage opleidingsniveau van de beroepsbevolking. Veel werkenden zonder een officiële startkwalificatie op zak (mbo 2 of hoger). Maakt bewoners minder weerbaar om te anticiperen op veranderingen op de arbeidsmarkt. Zeker jongere bewoners die een groot deel van hun arbeidsleven nog voor zich hebben.

• Kwetsbaar gezondheidsprofiel mede door levensstijl; ongezond consumptiepatroon, beperkt bewegen, alcohol/drugs.

• Lage verhuismobiliteit, bewoners blijven jarenlang – liefst hun hele leven – in het dorp wonen. Weinig ‘prikkels’ van buiten en daardoor moeizame omgang met externe invloeden en maatschappelijke veranderingen: komst van nieuwkomers, internationalisering, verstedelijking, vrouwenemancipatie. Kan zich uiten in populistisch sentiment, sterke stem voor anti-migratiepartijen. Ondanks (of dankzij) zeer beperkte internationalisering van eigen omgeving.

Overzicht over Katwijk aan Zee richting Noorden vanuit de Vuurbaak. Foto: Arjen Lugtendorff.

Voorbeeldgemeenten

Volendam | Katwijk | Urk | Spakenburg | Rucphen | Land van Altena | Staphorst

Statistische kenmerken

Uitdagingen en valkuilen

• Noodzaak voor een breed scholingsoffensief (jong tot oud): stimuleren van voorlezen in thuissituaties, voorschoolse educatie op de peuterspeelzalen, sterke bibliotheekfunctie, brede loopbaanoriëntatie, uitwisseling met hoger onderwijsinstellingen, ‘avondschool’ voor werkenden, scholingsbudgetten voor werkenden. Daarbij gebruik maken van technische affiniteit die bij veel werkenden/jongeren aanwezig is mede gezien grote arbeidsvraag.

• Traditionele economische clusters uitbreiden met innovatie en campusvorming. Relaties leggen met kennis- en hoger onderwijsinstellingen. Bijbehorende internationalisering omarmen.

• Verwelkoming van nieuwe bewoners, nadrukkelijk betrekken bij verenigingsleven en dorpsactiviteiten. Cultuur vestigen van verwelkoming onder huidige bewoners.

• Verzetshouding naar omgeving verzachten, zoeken naar openingen om meer externe invloeden naar binnen te halen. Experimenteren met nieuwe woonvormen of economische openingen die andere doelgroepen aanspreken.

• Inzet van rolmodellen onder bewoners om vat te krijgen op situaties achter de voordeur. Gebruik maken van zelfhulpgroepen ter bestrijding van drugs en overmatig alcoholgebruik. Acceptatie van deze problematiek.

Meer informatie/contact

Blaauwberg verzorgt strategische leergangen op maat in diverse regio’s/gemeenten (o.a. Apeldoorn, Leiden, Amsterdam en Den Haag). In een themareeks nieuwsbrieven delen we bovenstaande inhoud, een kleine voorproef van de kennis en vragen die in deze sessies aan de orde komen.

Belangstelling voor een leergang/masterclass in uw omgeving? Behoefte aan strategische ondersteuning? Neem vrijblijvend contact op.