Deze column verscheen eerder in “Regio in Beeld – Holland Rijnland” van UWV.

Bijna kamerbreed hebben politieke partijen armoede op de politieke agenda gezet. Daar is veel over te zeggen. In deze column licht ik er één aspect uit: het risico dat Nederland, terwijl het druk discussieert over koopkrachtplaatjes en inkomensondersteuning, bezig is nieuwe armoede te laten ontstaan.
Ik heb het over de arbeidsmigranten. Onder de buitenlandse paspoorthouders, vormen in Amsterdam de Italianen de grootste groep. In Leiden ook. In Delft zijn het Chinezen. In Utrecht en Hilversum mensen uit India. In Schiedam en Rotterdam Polen. In Den Haag Bulgaren.

Bij die Oost-Europese groepen gaat een bel rinkelen: daar komen de prototypische arbeidsmigranten vandaan. Ingezet voor laaggekwalificeerd werk, risico op woon- en arbeidsuitbuiting. Een probleem is dat we eigenlijk niet eens weten om hoeveel mensen het gaat. Bij binnenkomst in Nederland kun je een bsn-nummer en een bankrekening aanvragen zonder je woonplaats te melden. Privacywetgeving verhindert dat. Als je vervolgens tegen een woekerprijs ergens een paar vierkante meter in een slecht huis huurt, kunnen werker en uitbuiter lang onzichtbaar blijven. Het kon weleens om tienduizenden niet-geregistreerden gaan.
Het gaat me nu specifiek om de fase die op die miserabele entree volgt: de arbeidsmigrant heeft enige grip op zijn leven, is van de illusie dat in Nederland alles goed geregeld is, wel verloren en maakt er het beste van. Hij laat zijn gezin overkomen, maar blijft nog heen en weer trekken tussen twee landen.

We weten van de eerste generatie Turkse en Marokkaanse ‘gastarbeiders’ van destijds vrij zeker dat die periode van tijdelijkheid rampzalig is: je leert de taal niet, je sleept met kinderen rond, je pakt de samenleving niet op. En tegen de tijd dat je sluipenderwijs besloten hebt te blijven, zitten jij en je gezin in een onderklasse. Diezelfde fout zijn we nu weer aan het maken.
We weten van de huidige arbeidsmigranten dat ze geen reden hebben om hier weg te gaan: ze zijn nodig op onze arbeidsmarkt. Maar hoe lang blijven we mensen aan het werk zetten zonder ons te bekommeren om hun kwalificaties, hun gezinnen, hun toekomstperspectieven?

Nog een historische parallel: in de jaren zeventig en tachtig raakten tienduizenden laaggeschoolde industriewerkers in Nederland werkloos. De industrie verloor de concurrentie van de ‘lagelonenlanden’. De werkenden waren laaggeschoold, maar sociaal wel goed geïntegreerd, gemotiveerd voor omscholing en ook redelijk in beeld bij gemeenten en andere partijen. Arbeidsvoorziening, een van de rechtsvoorgangers van UWV, tuigde een groot scholingsprogramma op. Twee belangrijke afkortingen uit die tijd: het CVV (Centrum Vakopleiding Volwassenen) en de HVS Versnelde Scholing). Elke grotere plaats had een CVV: daar werd de scholingsinspanning zichtbaar. En de HVS zorgde ervoor dat er goed werd aangesloten bij wat de deelnemers al konden. Zo werden duizenden laaggeschoolde metaalwerkers ‘opgeschoold’, hetzij in de metaal, hetzij in de bouw, hetzij in de administratie. En er werd niet gewacht totdat ze feitelijk werkloos werden. Er waren regelingen voor ‘met werkloosheid bedreigden’: personeel van bedrijven die gingen omvallen. Dit instrumentarium verdween in de jaren negentig, toen de transitie van Nederland naar een dienstenland voltooid raakte.

En nu? Nu hebben we weer honderdduizenden laaggeschoolden. Hun banen zijn onzeker en kunnen elk jaar omvallen: de hele beroepenstructuur blijft zich naar hogere kwalificatieniveaus bewegen. Deze keer zijn ‘de bedreigden’ de arbeidsmigranten. We hebben als land de grootste moeite om ze aan fatsoenlijke arbeidsvoorwaarden en menswaardige huisvesting te helpen. En daar begint het pas mee. Willen we voorkomen dat zij en hun kinderen zich over tien of vijftien als de nieuwe en hopeloos vastgelopen armen manifesteren, dan moeten we ze gaan ‘opscholen’. Tijd om de kroonjuwelen van weleer nog eens indringend onder ogen te brengen van de politiek bij de komende kabinetsformatie.