IJsland vraagt van haar ouders een sterke ouderbetrokkenheid. Die krijgt zelfs vorm in getekende oudercontracten: afspraken tussen school en ouders. De ouders worden naast de school opgesteld en niet tegenover de school. Die afspraken kunnen over van alles gaan, inclusief weten wie de vrienden van je kinderen zijn.

En er is een avondklok. Een milde weliswaar: minderjarigen mogen in de winter niet meer na 22 uur en in de zomer niet meer na 24 uur buiten zijn.

In uiterste gevallen zijn de contractuele afspraken zelfs met boetes afdwingbaar.

Van Youth in Iceland naar Planet Youth

IJsland heeft enorme successen geboekt en die successen blijken via Planet Youth herhaalbaar in heel verschillende landen, van de Verenigde Staten tot Zuid-Afrika, van Mexico tot Engeland. Althans op het niveau van een wijk, stad of regio.

Een complete kopie zal er nergens in zitten, al was het maar omdat het in grotere landen ondenkbaar is dat een parlement een avondklok voor een categorie burgers zal accorderen. Dat lukte alleen in het kleine IJsland. Maar voor het overige moet je je afvragen of IJsland echt iets is voor Nederland:

• Er ligt heel veel academisch onderzoek en heel veel monitor-informatie (elke twee jaar vindt vragenlijstonderzoek plaats over het welbevinden van jongeren) onder Youth in Iceland. De vraag is of Nederland zo’n sterke oriëntatie op kennis kan opbrengen. Het gaat in Nederland in het publieke debat nu vaker over privacy en individuele vrijheid.
• Youth in Iceland brengt ouders weer als collectieve partij in het spel, als een maatschappelijke speler, niet als vrije consumenten of kiezers. Ouders worden met die contracten heel expliciet op hun verantwoordelijkheden aangesproken. Dat is weliswaar voor iedereen goed, maar in een land waar de individualiteit als groot goed geprezen wordt, is dat wel een omslag.
• De stevige positie van het onderwijs en de regietol van de scholen in IJsland over een groot deel van het leven van jongeren – de naschoolse activiteiten in sport en cultuur – passen niet goed in de Nederlandse cultuur. Wij kennen een relatief strakke scheiding tussen school en privé. Zelfs naschoolse opvang is privaat georganiseerd. In IJsland is het leven meer georganiseerd rondom de jonge generatie.

Wat willen we eigenlijk?

De vraag is eigenlijk of Nederland het probleem met de jeugdzorg wel wil oplossen. IJsland heeft aangetoond dat er een strategie is, maar dan moet je over verplichtingen gaan discussiëren van individuele ouders en het collectief.

De Nederlandse ontvangst van Planet Youth is bijgevolg wat lauw. Het wordt vaak klein gepraat, als het zoveelste aardige preventie-project, in plaats van de systeemwissel die het in de kern is. Er zijn nog geen echte niet-vrijblijvende pilots.

Mochten die er alsnog gaan komen, dan is het een fijne gedachte dat er een flinke bijvangst zal zijn. In het artikel over huiselijk geweld elders in deze Blaauwdruk halen we Norbert Elias aan, met zijn theorie over het civilisatieproces. Je hoeft niet preventieprogramma’s voor huiselijk geweld, voor jeugdzorg of voor nog weer andere maatschappelijke problemen te gaan stapelen. Een goed uitgevoerd programma op terrein x zal vrijwel zeker ook bijdragen aan de civilisatie op terreinen y en z. Een oudercontract – bijvoorbeeld – brengt in veel meer aspecten van het leven structuur dan alleen in de omgang van ouders met school.  

Aart van Bochove