Voor ons Europeanen is 1492 veruit het bekendste jaar uit de 15^de eeuw: dat jaar geldt als de ontdekking van Amerika. Maar natuurlijk was er in die eeuw veel meer aan de hand. Aan het begin van de 15^e eeuw maakte China een opmerkelijke bloeiperiode door. Het land leek zich voor te bereiden op een rol als wereldmacht. De economische organisatie, de uitvoeringsmacht van de bureaucratie en de zeevaarttechnologie liepen mijlenver voor op die van West-Europa. China rustte een vloot van zeeschepen uit in vergelijking waarmee de boten waarmee Columbus in 1492 de oceaan overstak, maar gevaarlijke tobbes waren.

Met die vloot werden de kusten van de Indische Oceaan, Oost-Afrika en Zuidoost-Azië verkend en beschreven. Er werden voorposten gesticht en handelsrelaties voorbereid. Het is onduidelijk of er gebiedsclaims werden gelegd, zoals Portugezen en Nederlanders in de volgende eeuw zouden gaan doen. Maar ook zonder gebiedsclaims waren de vloten een vertoon van ‘soft power’. Als Portugezen en Nederlanders inderdaad een eeuw later op een door China georganiseerde Indische Oceaan waren gestuit, was de geschiedenis heel anders gelopen. Mogelijk was er dan nooit een Nederlands-Indië geweest.   

Maar in 1433 besloot de Chinese keizer Xuande anders. De vloten werden teruggeroepen en afgebroken. De Chinese vestigingen aan de kust werden ontruimd. De voorraden handelsgoederen werden vernietigd en de enorme hoeveelheid informatie die de reizen hadden opgeleverd, werd verdonkeremaand. De grenzen gingen dicht, buitenlandse invloeden en kennis werden geblokkeerd en China verzonk in een isolement dat eeuwen duurde.

De draai van Xuande is nooit helemaal opgehelderd, mede door het ontbreken van goede bronnen: reisverslagen, administraties en andere geschriften werden weggegooid, deskundigen ontslagen. Hedendaagse historici komen in de zoektocht naar motieven en verklaringen niet verder dan jaloezie en spanning tussen de keizer en anderen en tussen facties in de bureaucratie. Menselijke kinnesinne.

Als ik er over lees, doet het me sterk denken aan de middeleeuwse geschiedenis van grote delen van Europa. Een eindeloze opvolging van conflicten en oorlogen tussen militieleiders – inclusief bisschoppen en hertogen – en roofzuchtige bendes uit verarmde steken. Natuurlijk tegen de achtergrond van mensen die ook gewoon maar het land bewerkten, handel dreven, feesten vierden en kloosters bouwden. Het was een wereld zonder sterke overheidsstructuur en zonder gemeenschappelijke normen over wat het leven draaglijk of de moeite waard maakt. Een wereld als China na 1433.

Misschien ook een wereld als de Verenigde Staten over een aantal jaren, als het trumpisme doorzet. Als universiteiten sluiten, nepnieuws overheerst, onderwijs moeilijk wordt, internationale uitwisseling stopt, de handel afneemt. Trump als de eigentijdse keizer Xuande.

Misschien zijn die verloren gegane boeken niet nodig voor een verklaring van 1433. Misschien willen we te diep kijken. We zijn in onze pluriforme democratie zo gewend geraakt aan politiek als een gevecht tussen visies, tussen belangen en tussen inhoudelijke programma’s, dat we ons niet kunnen voorstellen dat Trump doet wat hij doet omdat hij gewoon aan veel mensen een hekel heeft, jaloers is en facties in de bureaucratie elkaar laat bestrijden.

Bron: Pexels

De Amerikaanse grondwet was een juweel van verlichting toen hij in 1787 werd opgeschreven. Maar de macht werd neergelegd bij een enkele mens, die impulsieve, niet door een analyse, maar door humeur en persoonlijke antipathieën ingegeven beslissingen kan nemen met een enorme reikwijdte.

Dat is in andere democratieën inmiddels volkomen ondenkbaar. We hebben gevaarlijke experimenten gezien in nieuwere democratieën als Brazilië (Bolsonaro) en Zuid-Afrika (Zuma). Maar ‘het systeem’ hield de potentaten daar al in toom.  

Eigenlijk was het kabinet-Schoof in dat opzicht een wonder van vernuft. Parallel aan Trump hebben wij immers onze eigen uitbarsting van afbraaksentiment, nepnieuws en maatschappelijke boosheid. Dat die niet leidt tot het voorstadium van een burgeroorlog maar tot een machteloos kabinet, illustreert wellicht het vermogen van onze democratie om te dempen, in te pakken en geweld te voorkomen.

Wellicht gaan we merken dat agressie en onvrede als politieke strategieën op hun retour zijn. Op dit moment zeggen onze politici tenminste om het hardst dat ze afscheid willen nemen van de boosheid en de problemen willen oplossen (volkshuisvesting, onderwijs, stikstof, de bekende rij).

Ook daar kijk ik met argusogen naar: ik denk niet dat ze die problemen gaan oplossen. Dat moeten wij als kiezers ook helemaal niet meer van ze verwachten. Kijk alleen al naar het thema ‘bestaanszekerheid’. Die wordt te pas en te onpas beloofd. Maar we leven in een uiterst grillige, onvoorspelbare en gevaarlijke wereld, die niet vraagt om een valse belofte van zekerheid, maar om weerbaarheid, voorbereiding en veerkracht.

Die bekende rij politieke en maatschappelijke problemen moeten wij – inwoners en ondernemers – zelf aanpakken, samen met bedrijven, instituties, kennisinstituten, open grenzen, partnerschappen, investeerders.

Ik hoop op een coalitieakkoord zonder valse beloften, dat ruimte voor zelfbestuur verschaft, appelleert op de autonomie van professionals, de maatschappelijke vrede bewaart, de integriteit van informatie en uitwisseling bewaakt en interne en externe veiligheid handhaaft. Een coalitieakkoord vooral dat de dreiging van Amerikaanse middeleeuwen buiten de deur houdt.