De gemeente Utrecht heeft succes geboekt in de dienstverlening aan kleine ondernemers die tijdens en na de coronacrisis vermalen dreigden te worden door de overheidsregels. De voorbeelden zullen u bijstaan. Meest sprekend: een horecabedrijf dat alle vermogen geïnvesteerd heeft in een start-up, inclusief het aannemen van personeel, om op 1 maart 2020 van start te gaan, twee weken later moet sluiten vanwege de eerste lock-down en vervolgens niet in aanmerking komt voor een overbruggingsvergoeding, omdat die vergoedingen gebaseerd werden op de omzet van het vorige kwartaal.

Utrecht heeft veel ondernemers kunnen helpen met een combinatie van twee methodes.

De eerste was het benaderen van ondernemers die een coronaregeling hadden aangevraagd, met de vraag of ze een ‘toekomstgesprek’ wilden voeren. Dat lijkt heel simpel. Maar de routine in Nederland is dat de overheid vooral schriftelijk communiceert en het dan over regels wil hebben. Dan valt het erg op als plotseling een telefoontje van een serieuze, goed ingevoerde ambtenaar komt met een heel indringende vraag: ‘hoe gaat het met u en uw zaak?’ Die paar duizend telefoontjes leverden meer goodwill voor de gemeente op dan jarenlange communicatiecampagnes. Er gaat niets boven echte belangstelling. En dat geldt ook voor de gestructureerde ‘toekomstgesprekken’ waar de gebelde ondernemers voor konden opteren.

De tweede methode was die van de doorbraaktafel. Deze methode is afkomstig uit de jeugdzorg. De jeugdzorg is enorm ingewikkeld georganiseerd. Daar valt op te mopperen, maar voor een deel kan het niet anders. Hulpvragen kunnen heel specifiek zijn en schaarse deskundigheid nodig hebben. De bevoegdheden om wel of niet in te grijpen zijn wettelijk nauw omschreven; je moet ingrijpen met een hand op de rug gebonden. De groeiende vraag is niet bij te benen door tekorten aan personeel en budget. Een doorbraaktafel is dan een manier om een vastlopende casus toch vlot te trekken: alle betrokken disciplines gaan om tafel en leggen hun informatie en visie neer. Niet teveel opschrijven en vastleggen, want dan kom je in de knoei met privacyregels en taakomschrijvingen. Gewoon een open en professioneel gesprek. En daarna een knoop doorhakken. In de wereld van zorg en welzijn is er de metafoor van de dakpannen: in de keten van de dienstverlening liggen de activiteiten als dakpannen over elkaar heen. Maar dat klopt nooit. Het dak lekt altijd. Een doorbraaktafel kan geforceerd alsnog dat lek dichten.

Er zijn tenminste twee verschillen tussen een boek en een rapport. Het eerste verschil is de vrijheid van de auteur. Een rapporteur krijgt van zijn opdrachtgever mee waar hij over moeten rapporteren en in welke bandbreedte zijn conclusies moeten liggen. Maar een schrijver krijgt de vrijheid om zijn eigen fantasie aan te boren. Dat laatste was het geval bij ‘Tussen rafelrand en middelpunt’. Utrecht wilde dat we zeven ondernemers interviewden, verder konden we met alles aankomen dat we relevant achtten. We konden beginnen over het verschil tussen ingenieurs en bricoleurs, over de European Regional Index, over Utrecht als ‘stad van aankomst’ en over ondernemerschap als emancipatie. Het was allemaal goed.
En het tweede verschil is de vormgeving. Een rapport is platte tekst, met wat illustraties. Een boek krijgt een vormgeving mee, in dit geval van de vaardige hand van Antwerpenaar Jan van der Linden. Een mooi ontwerp vergroot de waarde van de woorden.

Het eerste exemplaar van het boek werd in oktober aan de Utrechtse wethouders van economische en sociale zaken overhandigd. Bij de boekpresentie merkten we als auteurs twee dingen op.

Ten eerste: goede dienstverlening aan kleine en marginale ondernemers is niet alleen belangrijk voor die ondernemers. Het is ook belangrijk voor de stad zelf. Utrecht is mogelijk de best functionerende stad van het land. Bijna 70% van de beroepsbevolking is hoogopgeleid. Economie en cultuur bloeien. En dat heeft een prijs. De stad wordt langzamerhand een ‘bubbel’ van gelijkgezinden, een monocultuur van mensen waar het goed mee gaat. Er is een kleine stroom verhuizers van Utrecht naar Rotterdam: daar is tenminste nog avontuur, zijn rafelranden en andersdenkenden. Zo bezien dreigt Utrecht iets van de stedelijke ziel te verliezen: dwarse mensen en emancipatie horen bij een stad.

En ten tweede: de reflex in gemeentelijk Nederland is altijd om een succes tot model te maken, om er een organisatievorm uit te gieten. Maar de doorbraaktafel laat zich niet ‘regelen’. De tafel is gezegend met een stel gedreven mensen die door roeien en ruiten gaan. Haal die weg, zet er wat rustiger types neer en binnen de kortste keren is de tafel een gewoon overlegplatform. De doorbaaktafel is een ‘testcase’ of de overheid blijvend ruimte biedt aan afwijkelingen,  geëngageerde ambtenaren. We symboliseerden dat tijdens de presentatie met een klein cadeau voor de Utrechtse projectleider, Rebecca Wolfs: een antieke, gietijzeren spijker, die ooit in een dwarsligger zat op een verlaten spoorlijn. Dwarsligger is een woord met twee betekenissen: enerzijds iemand die niet netjes binnen de lijnen kleurt en er een eigen koers op na houdt. En anderzijds een verbindingsstuk tussen twee rails of koersen. Twee heel verschillende betekenissen. Maar misschien ook wel niet. Misschien moet je als mens wel een beetje dwarsligger zijn om te kunnen verbinden. Zonder dwarsliggers geen doorbraaktafel.