De “pedagogische tik”

Het goede antwoord is C. Pas in 2007, na een maatschappelijk debat over de ‘pedagogische tik’ wist minister Piet Hein Donner wettelijk vast te leggen dat je (je) kinderen niet meer mag slaan. Dat is pas 18 jaar geleden. Daarvoor was het maatschappelijk geaccepteerd dat je kinderen mocht slaan. Zelfs dat het soms pedagogische waarde had (de “pedagogische tik”). We zijn snel aan het verbod gewend geraakt, we kunnen het ons al bijna niet meer voorstellen dat het anders was.

Overigens werd in 1838 het Burgerlijk Wetboek ingevoerd (met als artikel over ouderschap: “De ouders zijn verpligt hunne minderjarige kinderen te onderhouden en op te voeden.”). In 1970 werd het onderdeel ‘personen en familierecht’ vernieuwd, maar nog zonder het expliciete verbod op de ‘pedagogisch tik’. Dat kwam dus pas in 2007. Sindsdien wordt geweld in de opvoeding als maatschappelijk probleem bestreden en niet meer als een privékwestie beschouwd.

Het civilisatieproces van Norbert Elias

Het verbieden van de ‘pedagogische tik’ is bij uitstek een voorbeeld van het civilisatieproces, een begrip dat de socioloog Norbert Elias in 1939 beschreef in zijn gelijknamige boek. Volgens Elias is het civilisatieproces een geleidelijk proces van gedragsregulering, waarbij individuen leren om hun impulsen te beheersen en zich aan te passen aan complexere sociale structuren.

Bij dat civilisatieproces hoort een afnemende tolerantie voor afwijkend gedrag zoals criminaliteit, overlast, huiselijk geweld, geweld tegen vrouwen en kindermishandeling. De grenzen van wat maatschappelijk nog wel en wat niet geaccepteerd wordt, zijn in beweging.

De Me-too-beweging is daar een krachtig voorbeeld van: in korte tijd is grensoverschrijdend gedrag niet meer (oogluikend) geaccepteerd. Daar zit een cultureel aspect aan (wat vinden we wel en niet normaal gedrag), maar ook een wettelijk. Wetten en maatschappelijke normen versterken elkaar in dit geval. En naarmate die grenzen wettelijk worden vastgelegd, neemt de rol van de overheid in het handhaven en bevorderen van normen toe.

Maatschappelijke kosten van huiselijk geweld en kindermishandeling

Bij een grotere rol van de overheid hoort ook een gecoördineerde bestrijding van huiselijk geweld en kindermishandeling. Niet alleen in het handelen op incidenten met justitie en zorg, maar ook in de preventie. Hoe eerder je signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling op kan sporen, hoe beter escalatie en herhaling kan worden voorkomen. Preventie is uiteraard nog beter. Beide (vroegtijdige aanpak en preventie) vragen om een gecoördineerde (overheids)aanpak.

Dat kost geld. Politie, Veilig Thuis, Openbaar Ministerie, de Rechtspraak, Jeugdzorg, de Raad voor de Kinderbescherming, sociale wijkteams, het zijn nog maar enkele van de instanties die zich met het tegengaan van huiselijk geweld en kindermishandeling bezighouden.

Maar de kosten van dat geweld zijn nog vele malen hoger.

Naar aanleiding van het Programmaplan GiA (Samen voor Veilig) Noord-en Midden-Limburg 2025-2030 maakten we op basis van bestaand onderzoek een inschatting van de kosten die overheid en samenleving in de huidige situatie maken.

Daarvoor moeten we internationale en landelijke cijfers vertalen naar Noord- en Midden-Limburg. Onderzoeksgegevens op regionale schaal zijn niet voorhanden.

Bij de kosten van huiselijk geweld en kindermishandeling gaat het om twee soorten kosten:

• De directe kosten op korte termijn, zoals ziekenhuiszorg, geestelijke gezondheidszorg, jeugdzorg, pleegzorg en justitiële afhandeling.
• De indirecte kosten vanwege de gevolgen op lange termijn, zoals deelname aan speciaal onderwijs, criminaliteit, volwassenengezondheidszorg (psychologische of verslavingszorg), uitkeringsafhankelijkheid en verlies van economische productiviteit. Slachtoffers van huiselijk geweld en kindermishandeling hebben een lange reeks van jaren een grotere zorgvraag, zijn later vaker afhankelijk van uitkeringen en kennen meer gederfde arbeidsproductiviteit. Geweld tekent je voor een lange reeks van jaren.

Elk jaar krijgen naar schatting 1,3 miljoen mensen in Nederland (van 16 jaar en ouder) te maken met enige vorm van huiselijk geweld, waarbij het in 200.000 gevallen gaat om ernstig en herhaald geweld. Jaarlijks zijn er naar schatting 90.000 tot 127.000 kinderen slachtoffer van één of andere vorm van kindermishandeling.

Wie de kosten van huiselijk geweld terugdringt door goede preventie en vroegtijdige interventie, kan een multiplier verwachten in de vorm van kostenreductie in de zorg, uitkeringsafhankelijkheid (inclusief beroep op de Wmo) en economische activiteit.

Langs verschillende lijnen kunnen we tot een schatting komen (tabel 1).

Doorvertaling naar Noord- en Midden-Limburg

Als we die landelijke en Eur0pese cijfers vertalen naar Noord- en Midden-Limburg (483.00 inwoners, oftewel 2,7% van de Nederlandse bevolking) komen we uit op de schatting dat de gevolgen van huiselijk geweld en kindermishandeling de Noord- en Midden-Limburgse samenleving € 561 miljoen per jaar kosten.

De directe overheidskosten (vooral op de korte termijn, zoals ziekenhuiszorg, geestelijke gezondheidszorg, jeugdzorg, pleegzorg en justitiële afhandeling) bedragen circa € 16,9 miljoen per jaar.

Het gaat om jaarlijks terugkerende aantallen. Met gevolgen die zich kunnen uitstrekken over een heel leven. Waarbij het dus niet alleen gaat om directe zorgkosten, maar bijvoorbeeld ook om blijvende kwetsbaarheid en oververtegenwoordiging in uitkeringsafhankelijkheid. Elk jaar weer. En dat telt flink op. Bovendien weten we dat slachtoffers van huiselijk geweld en kindermishandeling zelf ook een vergrootte kans hebben om op enig moment in hun leven dader te worden.

Om de cirkel van geweld en de gevolgen daarvan te doorbreken en maatschappelijke koster terug te dringen, is een lange adem nodig en een langjarig investeringsprogramma.

We zitten nog midden in het civilisatieproces.