Ik had het artikel amper klaar of ik stuitte op weer een ander perspectief. Het Engelse blad The Economist besteedde in september een paar artikelen aan de demografie. The Economist bevestigde dat met Turkije iets bijzonders aan de hand is. Het blad schreef dat demografen van de VN die duik naar minder dan 1.5 voor het jaar 2100 verwacht hadden, en niet 75 jaar eerder. 

Het punt is dat Turkije niet het enige land is waar het plotseling zo hard gaat. In India is de vruchtbaarheid beneden de vervangingsratio gezakt. Dit grootste land ter wereld gaat rondom het midden van de eeuw krimpen. Het voorheen grootste land, China, is al aan het krimpen. De vruchtbaarheid in de Verenigde Staten en Mexico is naar 1.6 gezakt. Frankrijk had in 2024 het laagste aantal geboortes sinds 1806, toen de bevolkingsomvang nog niet de helft was van tegenwoordig. Tien jaar geleden hadden de statistici van de VN voor Colombia een vruchtbaarheid in 2024 van 1.63 voorspeld, met een kans van niet meer dan 2.5% dat de vruchtbaarheid in dat jaar beneden de 1.4 zou zakken. 2024 ligt intussen achter ons. Het echte cijfer bleek 1.2…

The Economist roept intussen op om krimp strategieën te bedenken. Wat doe je – bijvoorbeeld met langlopende staatsschulden die nu worden aangegaan? Tegen de tijd dat ze moeten worden afbetaald, zijn er een stuk minder belastingbetalers. En wat gaan we doen met de waarschijnlijkheid dat het krimpend aantal mensen zich in een beperkt aantal steden zal concentreren?  

Het blad komt niet met een verklaring. Nieuw is niet dat het kindertal uiteindelijk overal op de wereld aan het dalen is. Het is de combinatie van economische groei, stijgend opleidingsniveau van vrouwen, daling van de kindersterfte, de trek naar de stad en de vlucht van vrouwen voor sociale druk van familie en dorpsgenoten op het platteland. Nieuw is wel die onvoorziene versnelling van de laatste 10 of 12 jaar. Wat is er 10-12 jaar geleden gebeurd dat de daling van de vruchtbaarheid zo rap gaat?

Het oorzakelijk verband dat Haidt legt tussen smart phone en angststoornissen, wordt in het publiee discours niet bewezen geacht. Maar dat er een samenhang is, wordt wel gesteund. 

Ik denk overigens dat ‘monocausaliteit’- het verklaren van een groot en complex verschijnsel uit een enkele oorzaak – niet echt goede papieren heeft. De werkelijkheid is veel te gelaagd om vanuit één oorzaak te verklaren. Het is een onmogelijke vraag aan Haidt om zijn ‘gelijk’ over oorzaak (smart phone) en gevolg (angststoornis) aan te tonen. Het is daarentegen zeer plausibel dat hij een samenhang bloot legt.     

Het tweede boek is een science fiction, een titel uit 1957 van Isaac Asimov. In ‘The Naked Sun’ beschrijft hij een planeet waar de mensen ver uit elkaar wonen in grote villa’s, omringd door een leger robots. Ze staan in nauw contact met elkaar, maar niet heus: met camera’s en microfoons kun je elkaar ontmoeten als ware je allebei in dezelfde kamer. Maar de ‘gewone’, fysieke nabijheid is in de loop van de tijd een taboe geworden. Tikje walgelijk, zelfs. Kinderen opvoeden geldt als noodzakelijk werk, maar het wordt uitbesteed aan mensen met een zeer lage beroepsstatus. Want opvoeden zonder aanraken gaat niet.
Asimov schreef ‘The Naked Sun’ lang voordat internet en artifical intelligence op het toneel verschenen. Maar zijn verhaal doet intussen al een stuk nabijer dan hij het in 1957 bedoelde. Asimov was geen voorspeller, hij wilde verhalen vertellen. Maar dat hij een verhaal vertelde met als crux dat een technologie het aanraken en opvoeden van kinderen tot een taboe zou maken, is best profetisch.