Het Kabinet-Schoof: lessen uit Canada, Hongarije en Afrika en twee oude Europeanen

In dit artikel behandelen we twee dingen. Ten eerste het verband tussen maatschappelijk optimisme en bevolkingsgroei. Dat verband is niet lineair en niet universeel, maar het is er wel en het kan helpen om scherp te kijken naar wat er gebeurt. En ten tweede de rol van ‘verwachtingen’ – wordt het beter of slechter voor ons? –  in het maatschappelijk chagrijn van dit moment.

Over optimisme gesproken. Een land waar het optimisme er in veel opzichten van afspat, is Canada. Canada heeft de rol van ‘land van de onbegrensde mogelijkheden’ van de Verenigde Staten overgenomen. Er is ruimte om te expanderen, te experimenteren en te immigreren. De groei zit er goed in. Dat gaat gepaard met een strenge burgerlijke moraal: leer snel Engels, ga aan het werk, doe je best in het onderwijs en behandel vrouwen, mensen met een kleur, lhbti-ers en eigenlijk iedereen met respect, vraag consent voor van alles en nog wat en wees vriendelijk. Elk land heeft een erfzonde, ook Canada (de positie van de oorspronkelijke bevolking, de ‘First Nations’, is belabberd). Maar voor wie uit de gepolariseerde ‘wij-zijn-goed-en-zij-zijn-fout’-debatten in Europa of de VS komt, is Canada een oase van wellevendheid.

We hebben met vijf parameters de reusachtige verschillen tussen 1965 en 2024 in kaart gebracht. Die optimistische, nieuwsgierige, vrolijke en legendarische jaren zestig blijken achteraf jaren van soberheid en zorg te zijn geweest. Terwijl het door en door chagrijnige heden met het klagerigste kabinet aller tijden met een nooit vertoonde welvaart en zorgenvrijdom te maken heeft. Hoe kan dat in vredesnaam?

We hebben het in Blaauwdruk eerder aan de hand gehad. Goed om er weer op terug te komen: het discours tussen twee 19^de eeuwse voorlopers van de sociologie, Karl Marx en Alexis de Tocqueville. En dan met name hun kijk op de ‘moeder aller revoluties’, die van 1789 in Frankrijk. Marx betoogde dat de revolutie het gevolg was van de peilloze armoede en onderdrukking waarin het Franse volk onder het oude regiem leefde. De sociale ellende is de broedplaats voor de revolutie. Er is alleen een wakkere voorhoede nodig om het volk de aansteker aan te reiken om de boel te laten exploderen. In het geval van Marx; de communistische beweging.
De Tocqueville zag iets heel anders. Zo slecht ging het niet in de jaren voorafgaand aan 1789. Er was hier en daar voedselschaarste, maar geen hongersnood. De handel bloeide. De burgerlijke vrijheden waren behoorlijk. Het nieuws uit de Verenigde Staten – een jonge, dynamische republiek die zich had losgemaakt van het Britse koloniale bewind – verspreide zich vrijelijk. En toch die opstand…?
‘Het zijn de verwachtingen’, concludeerde De Tocqueville. Niet de ‘objectieve’ stand van leven en economie bepaalt of je revolteert, maar de verwachting dat het beter zal gaan, dat vooruitgang en bestaanszekerheid in het verschiet liggen, of juist dat er iets te verdedigen valt. Revolutie begint niet met een lege maag en een lege portemonnee, maar met een onrustig hoofd.

De vraag wat mensen beweegt, zal wel nooit definitief worden beantwoord. Klassiek is het antwoord van de communistische minister van buitenlandse zaken van China, Zou Enlai, wat hij 180 jaar na de Franse revolutie eigenlijk van ‘1789’ vond: ‘Het is te vroeg om dat te beoordelen’.  

We hebben in november 2023 een kiezersrevolte beleefd. Het kabinet-Schoof uit zich op marxistische wijze: de situatie van het volk is penibel, het oude regiem moest weg. Maar de praktijk lijkt een gevalletje-De Tocqueville: de optimistische generatie van de jaren zestig is op leeftijd, kan terugkijken op reusachtige materiele vorderingen maar ziet ze niet meer. Ze had een stootvrije ouderdom verwacht, badend in het Zwitserlevengevoel. Er zijn letterlijk geen mensen meer om het bad te laten vollopen. Tenzij PVV, NSC, VVD en BBB echt iets leren van Hongarije en Denemarken en de mensen uit sub-Sahara Afrika gaan halen.

En om met Zou Enlai ver vooruit te kijken: misschien oordelen we in het jaar 2120 wel dat die grillige kiezersrevoltes van een eeuw eerder paniekreacties waren vanwege de ‘Empty Planet’, een nabije toekomst waarin kinderen schaars zijn, landen vechten om creatieve jonge mensen en geen nieuwe generaties meer klaar staan om voor jou te zorgen. De vanzelfsprekendheid is weg.