Politici over de arbeidsmarkt: ‘Being right or being relevant’

Deze bijdrage verscheen in een eerdere versie in ‘Regio in Beeld’, het arbeidsmarktrapport van UWV voor de regio Holland Rijnland (noordelijk Zuid-Holland) in november 2022 .

Een klasgenoot van mij van middelbare school heeft zijn loopbaan doorgebracht als officier bij de landmacht. Na zo’n loopbaan – de landmacht pensioneert met 56 – kun je tenminste twee dingen heel goed: organiseren en coachen. Mijn klasgenoot heeft die kwaliteiten jaren lang in dienst gesteld van werkzoekenden. Via een tussenagent kreeg hij cliënten van UWV.

Zijn laatste cliënt was een man van Turkse afkomst, laaggeschoold, met veel arbeidsbeperkingen en nog een heel kleine restcapaciteit. Hij moest uit die kleine restcapaciteit nog ergens een match met een werkgever zien te halen. Onbegonnen werk. Mijn klasgenoot verzuchtte dat je zo’n man rust moest gunnen en voor zij welbevinden moest stoppen met opjagen. Een sociaal probleem was er ook al niet: het gezin van de man was verder in orde, sommige van zijn kinderen functioneerden zelfs op academisch niveau. Mijn klasgenoot is gestopt met zijn werk. Het voelde niet meer eerlijk.

De Turkse Nederlander zal een van de 43% GWU-ers zijn die niet beschikt over een startkwalificatie. GWU staat voor Geregistreerde Werkzoekenden bij UWV. Als je het nationale uitgangspunt serieus neemt dat je in dit land pas met een beroepsopleiding op minimaal niveau 2 van de kwalificatiestructuur de arbeidsmarkt op mag, moet je dus bijna de helft van de werkzoekenden naar school sturen. En niet naar een vacature.

De 2022-editie van het jaarlijkse Regio-in-Beeld van UWV formuleert het zonder opsmuk maar glashelder:

Er is een tekort aan arbeid in alle beroepsgroepen
Het tekort bedreigt de economische groei, kan zelfs oorzaak van een recessie worden
Het tekort maakt politieke ambities over energietransitie en woningbouw onrealistisch

…en er zijn geen ‘quick fixes’. Nederland gaat door de vergrijzing door een flessenhals en we zullen nog heel lang moeten woekeren met het schaarse talent.

Dat weten Tweede Kamerleden toch ook wel…?

Recent kwam een rapport naar buiten van de Adviescommissie Vreemdelingenzaken. Er bestaat al een regeling voor de entree van kennismigranten van buiten de EU op de Nederlandse arbeidsmarkt. Het advies was om nu ook een regeling te treffen voor ‘vakmigranten’. Het advies werd in Nieuwsuur (NOS, 28 september) ondersteund met een zo op het oog goed doordacht project van de zorggroep Zuyderland, om Indonesische verpleegkundigen naar Limburg te halen. Het verwachte tekort aan verpleegkundigen in de ouderenzorg alleen al gaat oplopen naar 80.000 in 2032. Een beperkte instroom van ‘vakmigranten’ zou tenminste zorgen voor enige dynamiek.

Het Zuyderland ziekenhuis in Heerlen

Nieuwsuur voerde twee parlementariërs op met commentaar, één van de coalitie (VVD), één van de oppositie (SP).

Beiden vonden het helemaal niks:

De ene parlementariër (coalitie) vond dat er nog genoeg mensen aan de kant stonden om het zonder arbeidsmigratie af te kunnen
De andere parlementariër (SP) vond dat eerst de grote uitstroom van personeel uit de zorg maar aangepakt moest worden.

De beide parlementariërs toonden precies twee blokkades aan in het goed laten functioneren van de markt.

Eerst de opinie om het zonder migranten af te kunnen. Het staat buiten kijf dat arbeidsmigratie van buiten de Europese Unie beladen is. Het is impopulair op de politieke agenda en arbeidsmigranten worden vaak niet goed behandeld. Maar zonder hen, loopt de boel gewoon vast, wat een parlementariër er ook maar van vindt. Brainport Eindhoven, een van de economische trekpaarden van het land, kan niet meer zonder ingenieurs uit India. En in ons eigen Leiden hebben de Chinezen de Italianen afgelost als snelst groeiende nationale groep inwoners. Het sciencepark – ook zo’n trekpaard – heeft ze nodig. Zo’n Limburgs project gaat niet specifiek over kenniswerkers. Maar verpleegkundigen zijn ook hoogopgeleid (niveau 5). Hoe wil onze parlementariër in vredesnaam het verband leggen tussen de 43% GWU-ers en de vraag op de markt?

De paarse krokodil, de metafoor voor (onnodige) regeldruk

Dan die andere parlementariër, over het onaantrekkelijke werk in de zorg. Een grote belemmering voor werkplezier in de zorg is de regeldruk. Net als in het onderwijs, is de ruimte voor eigen verantwoordelijkheid – de professionele autonomie – enorm beperkt door controledruk, administratie, minutenroosters, georganiseerd wantrouwen en andere vormen van top-down bemoeienis. Als je de lijn afwikkelt, komt al die ‘red tape’ uiteindelijk voort uit uitspraken van en debatten in het parlement.

Dat is weliswaar legitiem: het gaat om publieke middelen, het parlement mag daar iets over zeggen. Maar in de huidige arbeidsmarkt hebben professionals een keuze.

Met een diploma van niveau 4 of hoger (of vergelijkbare competenties), een behoorlijke mate van schoolbaarheid en voldoende ‘skills’, heb je een basis voor een loopbaan vol keuzes en uitdagingen. Zo zijn in de zorg en zelfs in het onderwijs de zzpers in opmars: wel de mooie kanten van het werk, maar je onttrekken aan de regeldruk. Je kunt vanuit Den Haag wel de baas spelen, maar als er geen mensen zijn om je uitspraken uit te voeren heeft dat geen zin.

Zo zitten we met twee potentiële oplossingen voor het enorme tekort op de arbeidsmarkt – arbeidsmigratie en terugdringing van de bemoeienis van ‘overhead’ met de beroepsuitoefening – die beiden politiek gevoelig zijn.

Mijn verwachting: beiden gaan gewoon gebeuren – meer immigratie en meer professionele autonomie. Liever wordt dat begeleid met een verstandig politiek debat, zonder snelle politieke dooddoeners. Maar als het niet anders kan, dan sneaky, door de kieren van het bestel. De nood is gewoon te hoog. De twee parlementariërs staan voor de klassieke keuze: ‘Am I right or am I relevant?’