De Landstad. We hebben er allemaal een beeld bij. Kleine compacte steden met een aansprekend historisch centrum. Geliefd bij culturele fijnproevers en erfgoedkenners. Historische pareltjes in een 20e eeuws landschap.

Deze organisch gegroeide, maar relatief klein gebleven steden boden tot 1980 een redelijk complete functionaliteit. De ‘slag’ om de kennisinstellingen hebben ze echter moeten missen. Jong talent en bedrijven trekken naar de grotere steden.

Kunnen deze iconische steden zich tegen die trend weren, en economisch vitaal blijven?

Kenmerken van de Landstad

• een historische kern met centrumfunctie voor de regio (winkels, leisure, onderwijs), gemengde woonwerkwijken en bedrijvigheid van eigen bodem.

• bij de uitbreiding en concentratie van kennisintensieve voorzieningen (hoger onderwijs, gespecialiseerde zorg, zakelijke dienstverlening, creatieve industrie) is veel economische dynamiek naar de grotere steden weggelekt.

• op kleinere schaal kennen ze wel de stedelijke problematiek (armoede, sociale tegenstellingen).

• ze hebben last van een braindrain, maar hebben door hun stedelijk milieu wel kansen om hoger opgeleiden weer aan zich te binden. 

• de landsteden kennen grote verschillen in economische functie, van regionaal centrum (Goes, Roermond) tot aan een kleine economie met groot uitgaand pendeloverschot (Kampen, Hoorn, Zutphen). Veel landsteden hebben aan economische betekenis ingeboet, de inkomende pendel beperkt zich nu tot de directe omgeving.

Kuiperspoort in Middelburg, foto Uwe Barghaan

Voorbeeldgemeenten

Harderwijk | Gorinchem | Doetinchem | Goes | Gouda  | Kampen | Zutphen | Hulst | Tiel | Bergen op Zoom | Elburg | Hoorn | Woerden | Zutphen | Middelburg

Uitdagingen en valkuilen

De meeste landsteden zijn op zoek naar een strategie om volop mee te kunnen doen in de kenniseconomie. Dat kan deels door het onderscheidende woonmilieu en goede verbindingen. Zeker na corona zal een deel van de kenniswerkers niet meer vijf dagen per week naar kantoor forenzen. Dat maakt de mogelijkheden om te zoeken naar een stedelijke, maar ruimere en beter betaalbare omgeving voor velen aantrekkelijk. 

Op drie manieren kunnen de landsteden daar verder mee vorm aan geven.

1. Ontwikkelen van onderscheidende, stedelijke woonmilieus. Appelleren op jonge en hoger opgeleide mensen. Ruimte voor experimenten (ecowijken, tiny houses, voedselbossen, pluktuinen, et cetera), voor werken aan huis, voor participatie en mee vormgeven van de openbare ruimte. 

2. Relaties aangaan met kennisinstellingen in de grote steden. Het valt niet te verwachten dat het hoger onderwijs in Nederland de komende jaren op zoek gaat naar nieuwe locaties. Maar de aanwezigheid van kennis, onderzoek en jong talent een steeds belangrijker voorwaarde om een vitale stad te blijven. Niet in de schaduw van, maar als onderdeel van het netwerk rond de kennissteden. Dat kan door met hogescholen en universiteiten op basis van in de regio sterke sectoren of belangrijke vraagstukken met studenten onderwijs- en onderzoeksprogramma’s opzetten. Relevante voorbeelden zijn de Campus Gouda en de Roosevelt Academy in Middelburg.

3. Ontwikkelen van leiderschap in de regio. Zorg dat de regio goed is georganiseerd en zo goed voorgesorteerd staat voor publieke en private investeringen.